Κοκκινολαίμης Erithacus rubecula κοκκινολαιμης κελαηδημα

Ο Κοκκινολαίμης είναι στρουθιόμορφο πτηνό της οικογενείας των Μυιοθηριδών, που απαντά και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Erithacus rubecula και περιλαμβάνει 9 υποείδη. Στην Ελλάδα απαντά το υποείδος Erithacus rubecula rubecula (Linnaeus, 1758).
Ο κοκκινολαίμης, από τα χαρακτηριστικότερα ωδικά πτηνά της ελληνικής και ευρωπαϊκής ορνιθοπανίδας, αποτελεί κόσμημα για τους κήπους και τα πάρκα σε όλες τις περιοχές κατανομής του. Είναι, από τα πιο κοινά πτηνά σε όλες τις χώρες όπου απαντά και, από τα πλέον αγαπητά, όχι μόνον για τα όμορφα χρώματά του, αλλά κυρίως για το δυνατό και μελωδικό τραγούδι του.

Η ετυμολογία των λέξεων erithacus και rubecula παραπέμπουν αμφότερες στο κύριο μορφολογικό στοιχείο του πτηνού, τον (πορτοκαλο)κόκκινο λαιμό του.

Η επιστημονική ονομασία του γένους Erithacus, αποτελεί μεσαιωνική (νεο-)λατινική ονομασία του ίδιου του πτηνού «κοκκινολαίμης». Η προέλευση είναι ελληνική, εκ του ερίθακος < έριθος «ωδικό πτηνό που μαθαίνει να ψελλίζει λέξεις» (αγνώστου ετυμολογίας) και εμφανίζεται και με τους παραλλήλους τύπους εριθεύς και ερίθυλος. Ωστόσο, υπάρχει και η εκδοχή, ο όρος να σχετίζεται με τον αρχαίο τύπο ερεύθω «χρωματίζω κάτι ερυθρό, το κοκκινίζω» (πρβλ. το πρόσωπον ερεύθει, Ιπποκρ.), που παραπέμπει στο χαρακτηριστικό χρώμα του πτηνού. Μάλιστα, η συγκεκριμένη εκδοχή ίσως είναι πιθανότερη, [εκκρεμεί παραπομπή] διότι ετυμολογικά συνδέεται με τον τύπο της αρχαίας ισλανδικής rjōđa «ματώνω» και της αρχαίας αγγλικής rēodan «βάφω κάτι κόκκινο», που ανάγονται στην ινδοευρ. ρίζα reudh- «κόκκινος», δηλαδή με σημασία που παραπέμπει, επίσης, στο χρώμα του πτηνού.

Ο όρος rubecula, στην επιστημονική ονομασία του είδους, είναι υποκοριστικό μεγέθους (diminutive) της λέξης ruber «ερυθρός» (πρβλ. frater > fratercula «φρατέρκουλα». Επομένως, η ακριβής απόδοση είναι το χαϊδευτικό «κοκκινάκος, κοκκινούλης» που, όμως δεν έχει καθιερωθεί ως λόγια απόδοση στην ελληνική γλώσσα. Η ελληνική λαϊκή ονομασία του πτηνού, «κοκκινολαίμης», παραπέμπει στο χαρακτηριστικό χρώμα του λαιμού του. Η προέλευση της λέξης είναι, πιθανότατα, άμεση απόδοση της αγγλικής [robin] redbreast -όπως είναι η πλήρης ονομασία του πτηνού-, αλλά χρησιμοποιείται μόνο το α’ συνθετικό.Ωστόσο, η ακριβής μετάφραση θα έπρεπε να είναι «κοκκινοστήθης», που απαντά ως μία από τις ελληνικές λαϊκές ονομασίες του πτηνού, αλλά έχει επικρατήσει ευρέως το «κοκκινολαίμης».

Οι περισσότερες λαϊκές ονομασίες στις διάφορες γλώσσες έχουν, επίσης, ως συνθετικό την λέξη «κόκκινος», π.χ.: rouge-gorge (γαλλ.), Rotkehlchen (γερμ.), petirrojo (ισπ.), pettirosso (ιταλ.), roodborstje (ολλανδ.), κ.ο.κ.

Το χαρακτηριστικό πορτοκαλί χρώμα του στήθους του κοκκινολαίμη, δεν έδωσε την -ορθή- ονομασία «πορτοκαλολαίμης» (sic) στο πτηνό, διότι στην μεσαιωνική Αγγλία, όπου πρωτοεμφανίστηκε η ονομασία του, το πορτοκαλί χρώμα ήταν ακόμη άγνωστο ως όρος. Μάλιστα, για πρώτη φορά αναφέρεται το συγκεκριμένο χρώμα, από την εποχή που εισήχθησαν στην χώρα τα πρώτα πορτοκάλια, γύρω στον 15ο αιώνα. Από την αγγλική γλώσσα δανείστηκαν την ονομασία οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ως εκ τούτου, η αρχική -λανθασμένη ονομασία- παρέμεινε ως είχε.

Συστηματική Ταξινομική

Το είδος περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Λινναίο ως Motacilla rubecula (Σουηδία, 1758). Μεταφέρθηκε στο σημερινό του γένος, από τον Γάλλο φυσιοδίφη και ζωολόγο Ζορζ Κυβιέ (Georges Cuvier, 1769-1832) το 1800.

Το γένους Erithacus, παλαιότερα, ταξινομείτο στην οικογένεια Turdidae μαζί με τις τσίχλες, ωστόσο μοριακά δεδομένα υποστήριξαν την άποψη ότι το γένος πρέπει να ταξινομηθεί στην οικογένεια Muscicapidae, κάτι που έγινε αποδεκτό. Ωστόσο, το γένους Erithacus, κατ’ άλλους ερευνητές είναι μονοτυπικό δεν περιλαμβάνει, δηλαδή, περαιτέρω κατώτερες ιεραρχικά ταξινομικές μονάδες,[2] κατ’ άλλους, όμως, περιλαμβάνει δύο είδη ακόμη, τα Erithacus akahige και E. komadori . Απαιτείται περαιτέρω έρευνα για την διευθέτηση του προβλήματος, δεδομένου ότι τα δύο αυτά είδη είναι πολύ απομακρυσμένα γεωγραφικά (Ιαπωνία, Άπω Ανατολή), από τον «τυπικό» κοκκινολαίμη και πλησιάζουν περισσότερο προς τα αηδόνια (Luscinia spp. ).