Σταυραετός Hieraaetus pennatus

Booted Eagle-Σταυραετός-Hieraaetus pennatus.Ο Σταυραετός είναι είδος αετού που απαντάται στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική του ονομασία είναι Aquila pennata (παλαιότερη ονομασία και τωρινό συνώνυμο Hieraaetus pennatus)
και δεν περιλαμβάνει υποείδη, αλλά σύμφωνα με τους περισσότερους ορνιθολόγους, δύο χρωματικές φάσεις (colour phases).

Η λατινική λέξη pennatus-a προέρχεται από την επίσης λατινική λέξη penna ή pinna, που σημαίνει «πτέρυγα, φτερούγα» αλλά και «πτερό» και αναφέρεται στην επικαλυμμένη με πτερά οπίσθια πλευρά των ταρσών του πτηνού.Η αγγλική ονομασία του είδους Booted Eagle, οφείλεται όπως και η λατινική ονομασία, στα καλυμμένα με πτερά πόδια του είδους, που δίνουν την εντύπωση «μπότας».
Ο Σταυραετός ανήκε μέχρι πριν λίγα χρόνια στο γένος Hieraaetus (Ιεραετός), που περιελάμβανε 7 είδη, με κατανομή σε όλες τις ηπείρους πλην της αμερικανικής.Όμως, νέα χρωμοσωμικά δεδομένα, οδήγησαν στην ταυτοποίηση τεσσάρων από αυτά τα είδη ως πολυφυλετικών και τη μεταφορά τους στο γένος Aquila, ενώ τα υπόλοιπα τρία παρέμειναν ως είχαν στο γένος Hieraaetus. Έτσι, όμως, προέκυψε ταξινομικό πρόβλημα ονοματολογίας.

Γενικά, η κατάσταση με το γένος Hieraaetus, παραμένει συστηματικά μη ξεκάθαρη. Μερικοί ερευνητές προτείνουν την κατάργησή του και την μεταφορά όλων ανεξαρτήτως των ειδών στο παραδοσιακό γένος Aquila, ενώ άλλοι προτείνουν τη διαμοίρασή τους με εντελώς διαφορετικό τρόπο.Την κατάσταση έρχεται να περιπλέξει περαιτέρω το γεγονός ότι, το είδος Hieraaetus kienerii θεωρείται φυλογενετικά πολύ απομακρυσμένο και, μάλλον θα πρέπει να συστηματοποιηθεί σε νέο γένος.
Από δεδομένα της Συγκριτικής Μορφολογίας και, μαζί με το είδος Aquila morphoides της Αυστραλασίας (παλαιότερα Hieraaetus morphoides), ο Σταυραετός θεωρείται ο κοντινότερος συγγενής του Harpagornis moorei, ενός γιγάντιου αρπακτικού που ενδημούσε στη Νότιο Νήσο της Νέα Ζηλανδίας, μέχρι το 1400 περίπου, οπότε και εξαφανίστηκε, πιθανότατα από το κυνήγι των ντόπιων Μαορί και από την εξαφάνιση του Μόα (Dinornis sp.), που αποτελούσε την κύρια τροφή του.
Ο Σταυραετός απαντάται στον ευρασιατικό χώρο, κατά μήκος μίας, σχετικά στενής, ζώνης, που έχει τα δυτικά της όρια στην περιοχή της Ιβηρικής και στη ΒΔ. Αφρική, ενώ τα ανατολικά της φθάνουν μέχρι τη Β. Μογγολία και τη Σιβηρία. Ενδιάμεσα περνάει από τη Γαλλία, διακόπτεται στην Ιταλία, συνεχίζεται στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, γενικότερα, στη Μικρά Ασία και στον Καύκασο και, μέσω των υψηλών οροσειρών της Κεντρικής Ασίας, καταλήγει στην Κίνα. Προς βοράν φθάνει μέχρι την Λευκορωσία την Ουκρανία και την ευρωπαϊκή Ρωσία. Σε όλη αυτή τη ζώνη, ο Σταυραετός αναπαράγεται, είτε ως καλοκαιρινός επισκέπτης, είτε ως επιδημητικός, όπως λ.χ. στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν.
Ξεχειμωνιάζει στην Κ. και Ν. Αφρική, σε μιά ευρύτατη ζώνη γύρω από τον ισημερινό και τις χώρες που βρίσκονται νότια από αυτόν, ενώ οι ανατολικοί πληθυσμοί διαχειμάζουν στην ινδική υποήπειρο. Όλο το έτος βρίσκεται, επίσης, στη Νότια Αφρική και σε κάποιες μικρές περιοχές της Αγκόλα και της Ναμίμπια.
Στην Ελλάδα είναι καλοκαιρινός αναπαραγόμενος επισκέπτης.
Ο Σταυραετός ανευρίσκεται σε λοφώδεις ή ορεινές περιοχές χαμηλού υψομέτρου, όπου οι δασώδεις εκτάσεις εναλλάσσονται με ξέφωτα. Προτιμάει τα φυλλοβόλα ή μικτά δάση με κωνοφόρα.

Το βασικό χαρακτηριστικό του Σταυραετού είναι το μικρό του μέγεθος. Είναι ο μικρότερος ευρωπαϊκός αετός και μοιάζει -λόγω μεγέθους- με τις γερακίνες, αλλά είναι εξαιρετικά ταχύς και ευέλικτος.
Ραχιαία όψη ενήλικου Σταυραετού

Διακρίνονται δύο χρωματικές φάσεις (colour phases), μία κοινότερη ανοιχτόχρωμη και μία σπανιότερη σκούρα. Και στις δύο φάσεις, η άνω επιφάνεια έχει γκρί-καφέ χρώμα, με πιο ανοιχτόχρωμο κεφάλι, και γκρίζα-καφετί ουρά. Επίσης, ιδιαίτερα στη σκούρα φάση, το ιδιαίτερο διαγνωστικό στοιχείο είναι τα πιο ανοιχτόχρωμα φτερά της ωμοπλάτης (scapulars), που σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό «V», ορατό κατά τη ραχιαία όψη του πτηνού.

Η κάτω επιφάνεια είναι λευκοκίτρινη στην ανοιχτόχρωμη φάση, οπότε έρχεται σε ισχυρή αντίθεση με τις σχεδόν μαύρες πτέρυγες (πρωτεύοντα και δευτερεύοντα ερετικά). Στη σκουρόχρωμη φάση, η κάτω επιφάνεια ποικίλλει από σκούρο καφέ μέχρι ανοικτό καφεκόκκινο ή καστανό χρώμα.
Ενήλικος Σταυραετός σε πτήση (σκουρόχρωμη φάση)

Το κήρωμα και τα πόδια είναι και στις δύο φάσεις κίτρινα ενώ ο ταρσός είναι ελάχιστα μακρύτερος από τον μεσαίο δάκτυλο (ευκρινώς μακρύτερος στον Σπιζαετό).

Σε κάθε άτομο της σκούρας φάσης αντιστοιχούν 7 με 8 άτομα της ανοιχτόχρωμης, εκτός από την περιοχή της ευρωπαϊκής Ρωσίας, όπου τα 3 στα 4 άτομα ανήκουν στην σκουρόχρωμη φάση.

Μήκος σώματος: (42)-46 έως 51-(54) εκατοστά.
Άνοιγμα πτερύγων: (109)-113 έως 132-(135) εκατοστά.
Βάρος: 700-900 γραμμάρια.
Ο Σταυραετός, λόγω κυρίως του μικρού του μεγέθους, διαθέτει μεγάλη ταχύτητα και ευελιξία, χωρίς να έχει τη δύναμη του Σπιζαετού. Πετάει συνήθως για πολλές ώρες πάνω από τις κορυφές των δέντρων ή και μέσα από αυτά, ψάχνοντας για θηράματα. Δεν γυροπετάει (soaring) τόσο συχνά όσο οι γερακίνες.Φαινομενικά κυνηγάει μοναχικά, αλλά κάπου εκεί κοντά υπάρχει και το ταίρι του. Επιτίθεται στο θήραμα με εντυπωσιακό τρόπο, πολλές φορές με εφορμήσεις από μεγάλο ύψος (stoop).
Η διατροφή του Σταυραετού αποτελείται από μικρά θηλαστικά (λαγούς, κρικητούς, επίμυς, τυφλοπόντικες, νυφίτσες), πτηνά (κορυδαλούς, τσίχλες, περιστέρια ), ερπετά (σαύρες) και, σπανιότερα έντομα. Από δειγματοληπτική έρευνα στην Ισπανία, σαύρες, λαγοί και πέρδικες είναι τα συνηθέστερα θηράματα.
Η αναπαραγωγική περίοδος αρχίζει από τα μέσα Απριλίου και διαρκεί μέχρι τις αρχές Μαΐου. Φωλιάζει συνήθως σε δάση με βελανιδιές και κωνοφόρα, πολύ πιο σπάνια σε βράχια. H φωλιά είναι μία σχετικά μεγάλη κατασκευή από κλαδιά που επαναχρησιμοποιείται και, με τα χρόνια, μπορεί να πάρει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις , επιστρωμένη με φρέκα φύλλα και πευκοβελόνες. Συνήθως κατασκευάζεται σε ύψος 6 έως 16 μέτρων από το έδαφος.
Νεαρά άτομα στη φωλιά τους
Η γέννα αποτελείται από 2 αυγά, -κάποιες φορές μόνο 1- που εναποτίθενται με διαφορά αρκετών ημερών μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να επιβιώνει μόνο το μεγαλύτερο, τις περισσότερες φορές. Η επώαση γίνεται μόνον από το θηλυκό, το αρσενικό εφοδιάζει με τροφή και η εκκόλαψη επιτυγχάνεται στις 30 ημέρες, περίπου. Τα νεαρά πετάνε στους δύο μήνες, αλλά μένουν με τους γονείς τους για αρκετό διάστημα επί πλέον.
Δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα που να δείχνουν διαφορές στους ιστορικούς πληθυσμούς από τους σημερινούς.Κάποτε φώλιαζε στις δασώδεις περιοχές γύρω από τη Θεσσαλονίκη.Σήμερα απαντάται κυρίως στη Β. Ελλάδα, κυρίως στη Θράκη. Ο πληθυσμός του εμφανίζει μείωση, πιθανόν λόγω επεμβάσεων στις περιοχές φωλιάσματος (διάνοιξη δρόμων, υλοτομία, κοκ). Άλλο πρόβλημα είναι η λαθροθηρία, ιδιαίτερα κατά τις μεταναστευτικές περιόδους.Γι’αυτό, το είδος στην Ελλάδα μέχρι να συγκεντρωθούν νέα στοιχεία, κατατάσσεται στα Τρωτά (Vulnerable, VU).
Παγκοσμίως, ο Σταυραετός κατατάσσεται από την IUCN στα είδη Ελαχίστης Ανησυχίας (Least Concern, LC).
Στον ελλαδικό χώρο, ο Σταυραετός απαντάται και με τις ονομασίες Μικρός αετός, Κράχτης, Νησσαετός, Ζαγάνι και Ζάγανος (Άνδρος), Μπουφογέρακο (Πελοπ.), Αβτζής.